Zivin Urartu Yazıtı, Kafkasya’yı Doğu Anadolu’ya bağlayan ana yol güzergahlarından biri olan Kars ili Sarıkamış ilçesi Karaurgan bucağına bağlı Zivin Kalesi’nde bulunur. Zivin Kalesi eski Erzurum-Kars karayolu ile Erzurum-Kars demiryolunun önünden geçtiği, iki vadinin kesiştiği bir noktada yapılan kale, Kars’ı Erzurum’a bağlayan bu yolu da kontrol altına alması nedeniyle stratejik olarak son derece önemli bir konumdadır.

Zivin Kalesi’nin Yapısı

Kuzey-güney doğrultulu yapılan kale, ana kayanın yapısına uydurulmuştur. Kalenin iç bölümünde ana kayaya oyularak yapılan iki sarnıç bulunmaktadır. Kalenin iç kısmında bulunan sarnıçlar dikdörtgen planlı olmasına karşın, kalenin dışında ve doğusunda bulunan sarnıçlar yuvarlak planlıdır. Ayrıca yuvarlak planlı sarnıcın yanında ana kayaya oyularak yapılmış bir sunak çukuru da saptanmıştır. Bütün bunların yanında kalenin batısında kaya basamaklı su tüneli bulunmaktadır. Ancak su tüneli taş ve toprakla dolduğu için yalnızca girişi görülmektedir. Kalenin, özellikle Saltuklular Dönemi’nde yeniden yapılmış olduğu tarihi kayıtlarda yer alan bilgilerden anlaşılmaktadır. 

Kalenin Tarih Boyunca Önemi

Fakat kale aynı zamanda bir ilkçağ yerleşimidir. Bu kalede bulunan ve Urartu Kralı Minua’nın kuzey seferinden bahseden Zivin Urartu Yazıtı bunun ispatıdır. Yazıt, bölge Rus işgalindeyken yerinden sökülerek Tiflis Müzesi’ne götürülmüştür. Zivin Kalesi, bölgedeki en önemli Urartu kalelerinden biri olduğu hakkında Urartu araştırmacıları fikir birliği içerisindedir. Zivin Kalesi’nin Urartu Dönemi’ndeki önemli krali kentlerden olan Zua veya Şaşilu olduğu görüşleri ileri sürülmüştür.

Zivin Urartu Yazıtı’nın Türkçe çevirisi şu şekildedir:

… Minua der ki: Saşilu Şehri’ni ele geçirdim. Bu steli, bana efendi olan tanrı Haldi’ye diktirdim. Tanrı Haldi’nin büyüklüğüyle, İşpuini oğlu Minua, güçlü kral, büyük kral, Tuşpa Şehri’nin kahramanıdır. Minua der ki: Her kim bu yazıtı tahrip ederse, her kim suç işlerse veya her kim saklarsa, tanrı Haldi, tanrı Teişeba, tanrı Şivini, (ve bütün) tanrılar onu güneş ışığından yoksun etsinler.

Öte yandan Zivin bölgesi önemli bir geçit olması nedeniyle 1877 Osmanlı – Rus Savaşı esnasında kanlı çarpışmaların olduğu ve Rus birliklerinin Türklerce durdurulduğu önemli bir savaş bölgesidir.

Kaynakça:

Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri Projesi

Payne, M. (1995), Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları

Y.Ş. (2017), 1877 – 1293 Osmanlı-Rus Seferinden Halyas – Zivin – Kars Muharebeleri, İstanbul: Kriter Yayınevi